معارف اسلا می

خداوند در بخشي از آية 33 سورة احزاب مي‌فرمايد: «خداوند فقط مي‌خواهد پليدي و گناه را از شما اهلبيت دور كند و كاملاً شما را پاك سازد.»[1] اين آيه هر چند در رديف و ميان آياتي ذكر شده كه در ارتباط با زنان پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ است لكن قطعاً ارتباطي به آن‌ها ندارد و مربوط به گروه ديگري است. شاهدش اين است كه ضماير استعمال شده در مورد زنان همه به صورت مؤنث (بُيوتكن ـ اطعن...) آمده است ولي ضماير در ذيل آيه، همه به صورت مذكر (عنكم، يطهّركم) به كار رفته است و شاهد ديگر روايات است. جواب را در سه مرحله بيان مي‌كنيم:
الف) توضيح مفردات آيه: 1ـ كلمة «انمّا» دلالت بر حصر دارد يعني فقط.[2] 2ـ «يُريد الله»، مراد، اراده خاص است. يعني: ارادة تكويني خداوند است. و گرنه ارادة‌تشريعي، انحصاري به خاندان پيامبر ندارد و همة مردم بدون استثناء به حكم شرع موظفند از هرگونه گناه و پليدي پاك باشند.[3] البته ارادة تكويني، منافات با اختيار آن‌ها ندارد. 3ـ «اذهاب»: از بين بردن به اين معني كه از اوّل نگذارد راه پيدا كند يعني، دفع است نه رفع. 4ـ «رجس»: هرچيزي ناپاك از نظر طبع آدمي يا به حكم عقل و يا شرع[4]. 5ـ «اهل‌بيت»: اهل‌بيت از نظر لغت كساني كه در يك خانه زندگي مي‌كنند (اولاد، همسر و...) را گويند و مجازاً كساني را مي‌گويند كه با همديگر نسبتي دارند.[5] و امّا معناي اصطلاحي معروف همان اهل‌بيت پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ (علي، فاطمه، حسن و حسين ـ عليهم السلام ـ ) مي‌باشند.[6]
6ـ «تطهير»: به معناي پاك ساختن و در حقيقت تأكيدي است بر مسألة نفي پليدي‌ها و ذكر آن به صورت مفعول مطلق تأكيد ديگري بر اين معني محسوب مي‌شود.[7]
ب: «تفسير»: مفاد اين آيه دليل بر ارادة قطعي خداوند است بر اين‌كه اهل‌بيت از هرگونه رجس و پليدي و گناه پاك باشند و اين همان مقام عصمت است. اين نكته قابل ذكر است كه منظور از ارادة الهي احكام حلال و حرام نيست چون احكام شامل همگان مي‌شود، پس ارادة مستمر، اشاره به يك نوع امداد الهي است كه اهل‌بيت را بر عصمت و ادامة آن ياري مي‌دهد و در عين حال منافات با آزادي و اراده و اختيار ندارد. علامه طباطبائي معتقد است مراد از اذهاب رجس در آيه، عصمت است. پس تطهير ائمه ـ عليهم السلام ـ يعني مجهز نمودن آن‌ها به ادراك حق در اعتقاد و عمل است. و مراد از اراده، ارادة تكويني است و معناي آيه اين مي‌شود:
خداوند ارادة ابدي نموده است كه شما اهل‌بيت را از همه نوع پليدي (اعتقاد باطل، آثار گناه و...) با دادن موهبت الهي عصمت پاك گرداند.[8] زمخشري مي‌گويد: خداوند از گناهان، كنايةً به رجس تعبير نموده و از تقوي به طهر، چنان كه بدن با نجاسات آلوده مي‌شود، درون با گناهان بعد مي‌گويد آيه شامل زن‌هاي پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ مي‌شود!!![9] ابن حجر هيثمي مي‌گويد: اين آيه منبع فضائل اهل‌بيت نبوي است براي اين‌كه حاوي درخشان‌ترين مناقب ايشان و شامل توجّه به شأن (رفيع) آنان است چرا كه با لفظ «انّما» آغاز مي‌گردد و «انّما» افادة حصر مي‌كند دربارة ارادة خداي متعال در منزه نمودن آنان از رجس و رجس نيز همان گناه است. اين آيه همچنين بيانگر ارادة خداوند در تطهير اهل‌بيت از جميع خصوصيات اخلاقي و احوال مذموم است و اين‌كه در بعضي از طرق روايات نقل شده كه آتش و جهنم بر آنان حرام است همانا فائدة اين تطهير مي‌باشد.[10]
ج: روايات: الف: از طريق شيعه: علامه اميني نقل فرموده است كه: پيامبر هرروز تا زمان وفاتش (تقريباً) هنگام خروج از منزل كه براي اقامة نماز صبح به مسجد مي‌رفت در خانة حضرت فاطمه ـ عليها السلام ـ مي‌آمد و مي‌فرمود: سلام بر شما اي اهل‌البيت، بدرستي كه خدا اراده فرموده است كه هر ناپاكي را از شما خاندان نبوت دور گرداند و شما را پاك و منزه نمايد، راوي مي‌گويد: شش ماه يا نه ماه من ناظر اين قضيّه بودم.[11] حدود 300 نفر از صحابه نقل كرده‌اند كه اين آيه مربوط به پنج تن آل عبا مي‌باشد و زنان پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ در آن داخل نيست.[12] ب: از طريق اهل سنّت: «ترمذي و حاكم در روايت صحيحه، و ابن جرير و ابن منذر و ابن مردويه و بيهقي در سنن خود از ام سلمه نقل كرده‌اند كه گفت: پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ فاطمه علي، حسن و حسين ـ عليهم السلام ـ در خانة من بودند كه آية تطهير نازل شد. حضرت آنان را داخل عبايي كه بر دوشش بود قرار داد و فرمود: «بار خدايا اين جمع، اهل‌بيت من مي‌باشند. پس آلودگي را از آن‌ها دور بدار.»[13] در ادامه آلوسي مي‌گويد: در بعضي از روايات دارد كه ام سلمه گفت آيا من جزء اهل‌بيت شما مي‌باشم حضرت فرمود: تو بر خيري ولي جزء اهل‌بيت من نيستي.)[14] آنگاه آلوسي مي‌گويد: «سخن پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ كه فرمود اينها (چهارنفر) اهل‌بيت من مي‌باشند و در حق آن‌ها دعا فرمود و اين‌كه ام سلمه را داخل عبا (كسا) راه نداد آنقدر از طرق مختلف نقل شده است كه قابل شمارش نيست.[15] و اين روايات عموميّت اهل‌بيت در آيه را به هر معنايي كه باشد تخصيص مي‌زند. پس مراد كساني است كه زير عبا (كسا) قرار داشتند، لذا شامل همسران نمي‌شود.[16]
نتيجه اين شد كه با توجّه به مفردات آيه، و با توجّه به تفاسير شيعه و سنّي و روايات، آية تطهير دلالت بر عصمت پنج تن آل عبا دارد.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1ـ امامت و ولايت، هادي نجفي.
2ـ اميني، علامه عبدالحسين، با تعليق محمد اميني نجفي، فا­طمه زهرا ـ سلام الله عليها ـ .
3ـ مكارم شيرازي، ناصر و همكاران، تفسير نمونه، ج17.
4. طباطبايي، علامه محمد حسين، ترجمه تفسير الميزان، ج16.
5. قرشي، سيد علي اکبر، تفسير احسن الحديث، ج8 .

پي نوشت ها: 
[1] . احزاب/ 33.
[2] . راغب اصفهاني، مفردات راغب، نشر اكتاب، چاپ دوم، 1404 هـ ، ص 23 و لسان العرب، ج 13، ص 31.
[3] . همان، ص 188.
[4] . ر. ك: مكارم شيرازي، ناصر، تفسير نمونه، تهران، دارالكتب الاسلاميه، چاپ هشتم، 1370 ش، ج 17، ص 31.
[5] . مفردات راغب، همان، ص 29.
[6] . همان، ص 29.
[7] . تفسير نمونه، همان، ج 17، ص 293 و ر. ك: طباطبايي، سيد محمد حسين، الميزان، تهران، دارالكتب الاسلاميه، چاپ چهارم، 1362، ج 16، ص 331.
[8] . تفسير الميزان، همان، ج 16، ص 331؛ و مطهري، مرتضي، امامت و رهبري، قم، انتشارات صدرا، چاپ سوّم، 1364، ص 153.
[9] . زمخشري، محمود، بيروت، دارالكتاب العربي، چاپ سوّم، 1407 هـ ، ج 3، ص 538.
[10] . احمد بن حجر هيثمي، الصواعق المحرقه في الرد علي اهل البدع و الزندقه، بيروت، دارالكتب العلميه، 1414 هـ ، 1993 م، ص 223.
[11] . اميني، عبدالحسين، فاطمه زهرا ـ سلام الله عليها ـ ، با تعليقات محمد اميني نجفي، تهران، انتشارات استقلال، چاپ اوّل، 1376، ص 56.
[12] . همان، ص 54، و ص 387 تا 511،  اسامي تمام 300 نفر با مدارك ذكر شده است.
[13] . آلوسي، روح المعاني، ج 22، ص 14.
[14] . همان.
[15] . همان.
[16] . همان، ص 15.